Σμίθ, Άνταμ

(Smith). Σκότος οικονομολόγος και φιλόλογος (Κέρκαλντυ Φάιφσαϊρ 1723 - Εδιμβούργο 1790). Καθηγητής της λογικής κι έπειτα της λογικής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, δημοσίευσε το 1759 τη θεωρία των ηθικών αισθημάτων, σύστημα ηθικής όπου ο συγγραφέας τοποθετούσε τη «συμπάθεια» ως θεμέλιο για κάθε ηθική κρίση. Το 1764 ο Σ. άφησε την εκπαίδευση για να συνοδεύσει το νεαρό δούκα του Μπάκλοϋχ στην καθιερωμένη «μεγάλη περιοδεία» στην Ευρώπη. Το 1766, γυρίζοντας από το μακρύ ταξίδι κατά το οποίο γνώρισε τους διασημότερους Γάλλους φιλόσοφους και οικονομολόγους (Ντ’ Αλαμπέρ, Ελβέτιο, Κεναί, Τυργκώ κλπ.), ο Σ. αποσύρθηκε στο Κέρκαλντυ και αφοσιώθηκε ολόκληρη δεκαετία στην προετοιμασία του βασικού έργου του Έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών. Το έργο, που δημοσιεύτηκε το 1776 και σύντομα μεταφράστηκε στις κυριότερες γλώσσες, έκαμε διάσημο το συγγραφέα, ο οποίος το 1778 διορίστηκε επιθεωρητής των τελωνείων του Εδιμβούργου και το 1787 εκλέχτηκε πρύτανης του πανεπιστήμιου της Γλασκόβης. Όπως οι εμποροκράτες και οι φυσιοκράτες, έτσι και ο Σ. ενδιαφέρθηκε για την οικονομική δύναμη της χώρας του και το έργο ήθελε να είναι, τουλάχιστον στην αρχική του σύλληψη, μια έρευνα για τα μέσα που θα επέτρεπαν σ’ ένα κράτος να πλουτίσει. Παρόλα αυτά, ο Σ., που ήταν τόσο ψυχολόγος όσο και οικονομολόγος, κατάληξε σε συμπεράσματα πολύ διαφορετικά από εκείνα στα οποία είχαν καταλήξει οι παλιότεροι μελετητές. Κατά το Σ., πραγματικά το κράτος δεν κατορθώνει να εξασφαλίσει υγιές πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών, να ενισχύσει τη γεωργία ή να πετύχει οποιοδήποτε άλλο σκοπό με τις άμεσες επεμβάσεις και τους έλεγχους, αλλά μόνο με την αναγνώριση στον καθένα του δικαιώματος να επιδιώκει το δικό του συμφέρον. Ο άνθρωπος είναι ουσιαστικά εγωιστής : όταν πουλάει θέλει να πάρει την υψηλότερη τιμή και όταν αγοράζει θέλει να πληρώσει τη μικρότερη. Καθώς όμως όλοι συμπεριφέρονται κατά τον ίδιο τρόπο, δημιουργείται μέσα στο οικονομικό σύστημα μια τέλεια αρμονία. Υπάρχει, πραγματικά, ένα «αόρατο χέρι», που μετατρέπει τη σύγκρουση των ατόμων σε γενική ευημερία. Το χέρι αυτό ενεργεί με το μηχανισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού που επιβάλλει ώστε τα εμπορεύματα να παράγονται μόνο στην ποσότητα και στην ποιότητα που ζητά η αγορά και να πουλιούνται σε τιμές τέτοιες που να επιτρέπουν την ίση διανομή τους μεταξύ εκείνων που θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν. Αν ένας παραγωγός παράγει ένα αγαθό, που η αγορά δέχεται ευνοϊκά, η υψηλή τιμή που πετυχαίνει αποτελεί τη δίκαιη αμοιβή για την υπηρεσία που πρόσφερε στην κοινωνία. Αντίθετα, αν παράγει ένα αγαθό που δε ζητιέται, η ζημιά του είναι η ποινή που του επιβάλλεται για τη σπατάλη πόρων που έκαμε. Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση, κάθε επέμβαση του κράτους, που δεν περιορίζεται στην εξασφάλιση της δημόσιας τάξης και των άλλων συνθηκών, που είναι απαραίτητα για τη συμβίωση, μόνο αρνητικά αποτέλεσμα μπορεί να έχει στην οικονομία. Ακόμα και αν φαίνεται σήμερα υπερβολικός ο τίτλος του «πατέρα» και του «ιδρυτή» της οικονομικής επιστήμης που δόθηκε στο Σ. τον περασμένο αιώνα, είναι αναμφισβήτητη η σημασία της συμβολής του στην επιστημονική συστηματοποίηση της οικονομίας.